लोकसभा आणि राज्यसभा या दोन्ही संसद सभागृहांमध्ये महाराष्ट्रातील विद्यमान बौद्ध खासदार (Current Buddhist MPs from Maharashtra) किती आहेत, याविषयीची माहिती आपण या लेखात जाणून घेणार आहोत. लोकसंख्येचे प्रमाण लक्षात घेता राज्यातील बौद्ध समाजाला संसदेत जेवढे प्रतिनिधित्व मिळायला हवे होते, सध्या त्याच्या अर्धे प्रतिनिधीत्व बौद्धांना मिळाले आहे.
आपण महाराष्ट्रातील विद्यमान बौद्ध खासदारांची माहिती तसेच राज्यातील एकूण लोकसंख्येच्या प्रमाणात बौद्धांचे प्रतिनिधित्व आणि अनुसूचित जातीच्या लोकसंख्येच्या प्रमाणात बौद्धांचे प्रतिनिधित्व पाहणार आहोत. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांपासून चंद्रकांत हंडोरेंपर्यंत अनेक बौद्ध खासदार महाराष्ट्राने भारताला दिले आहेत. सध्या केंद्रीय मंत्रिमंडळातील दोन मंत्री किरेन रिजिजू आणि रामदास आठवले हे बौद्ध धर्मीय आहेत. राज्यसभेतील विरोधी पक्षनेते आणि काँग्रेसचे राष्ट्रीय अध्यक्ष मल्लिकार्जुन खरगे हेही बौद्ध आहेत.
‘खासदार’ म्हणजे संसद सदस्य, ज्याला आपण इंग्रजीत ‘मेंबर ऑफ पार्लमेंट’ (एमपी) किंवा हिंदीत ‘सांसद’ म्हणतो. भारतीय संसदेची लोकसभा आणि राज्यसभा अशी दोन सभागृहे आहेत आणि दोन्ही सभागृहांचे सदस्य हे खासदार असतात.
- महाराष्ट्रात बौद्ध समाजाला राजकीय प्रतिनिधित्व किती असायला हवे आणि किती आहे?
- महाराष्ट्रातील विद्यमान बौद्ध आमदारांची यादी
भारतात लोकसभेवर एकूण 543 खासदार निवडून येतात, त्यापैकी 48 महाराष्ट्रातील असतात. तर दुसरीकडे, राज्यसभेत 245 खासदार असून त्यापैकी 19 महाराष्ट्रातील असतात. अशा प्रकारे महाराष्ट्रात एकूण 67 खासदार आहेत. त्यांपैकी 4.5 टक्के खासदार हे बौद्ध समाजाचे आहेत.
2011 च्या जनगणनेनुसार, महाराष्ट्रात बौद्ध आणि हिंदू महार समाजाची एकत्रित लोकसंख्या 95 लाखांपेक्षा जास्त आहे, जी राज्याच्या लोकसंख्येच्या 8.5 टक्के आहे.
सध्या, 2024 मध्ये, महाराष्ट्रात तीन बौद्ध खासदार आहेत, त्यापैकी दोन राज्यसभेत आणि एक लोकसभेत आहेत. ‘राजस्थान’मधून आणखी एक महाराष्ट्रीयन बौद्ध खासदार राज्यसभेवर निवडून आला आहे. थोडक्यात, महाराष्ट्रात तीन विद्यमान बौद्ध खासदार आहेत. तथापि, आपण चारही खासदारांबद्दल जाणून घेऊया, सोबतच त्यांच्या राजकीय व्यक्तिरेखांवर एक नजर टाकूया.
महाराष्ट्रात बौद्ध समाजाला राजकीय प्रतिनिधित्व किती असायला हवे आणि किती आहे?
महाराष्ट्रातील विद्यमान बौद्ध खासदार
1. रामदास आठवले (राज्यसभा खासदार, 2014 पासून)
रामदास बंडू आठवले हे आंबेडकरी बौद्ध चळवळीतील एक दिग्गज नेते आणि ‘रिपब्लिकन पार्टी ऑफ इंडिया (आठवले)’ पक्षाचे अध्यक्ष आहेत. ते वीस वर्षांहून अधिक काळ खासदार राहिलेले आहेत. आठवले 2014 पासून राज्यसभेचे सदस्य (खासदार) आणि 2016 पासून केंद्रीय सामाजिक न्याय राज्यमंत्री म्हणून काम करत आहेत.
यापूर्वी ते दोन वेळा (1998 ते 1999 आणि 1999 ते 2009) लोकसभेचे खासदार सुद्धा होते. आठवले हे महाराष्ट्र विधान परिषदेचे सदस्य (1990 ते 1995) सुद्धा होते आणि याच काळात त्यांनी महाराष्ट्राचे कॅबिनेट मंत्री म्हणून देखील काम केले. 1998 पासून 2009 पर्यंत आणि त्यानंतर 2014 पासून आज पर्यंत (2024) ते एकूण 21 वर्षे खासदार राहिलेले आहेत. 2026 मध्ये त्यांचे राज्यसभा सदस्यत्व संपेल.
2. सुधाकर शृंगारे (लोकसभा खासदार, 2019 पासून)
सुधाकर तुकाराम शृंगारे हे लातूर लोकसभेचे खासदार आहेत. 2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत भारतीय जनता पक्षाचे उमेदवार म्हणून त्यांनी 56.22 टक्के मते घेऊन विजय मिळवला. खासदार सुधाकर शृंगारे हे महाराष्ट्रातील विद्यमान बौद्ध खासदार आहेत. 2017-2019 या काळात ते लातूर जिल्हा परिषदेचे सदस्य होते. 2024 मध्ये त्यांचे लोकसभा सदस्यत्व संपेल. 2024 च्या लोकसभा निवडणुकीत ते पुन्हा उभे राहिले आहेत.
3. चंद्रकांत हंडोरे (राज्यसभा खासदार, 2024 पासून)
चंद्रकांत दामोधर हंडोरे (जन्म 13 मार्च 1957) हे राज्यसभा खासदार आणि भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस पक्षाचे सभासद आहेत. फेब्रुवारी 2024 मध्ये, हंडोरे यांचे राज्यसभेसाठी नामांकन केले गेले, आणि त्यांचा कार्यकाळ 3 एप्रिल 2024 ते 3 एप्रिल 2030 असा आहे. हंडोरे हे 2004-14 मध्ये महाराष्ट्र विधानसभेत चेंबूरचे आमदार होते. चंद्रकांत हंडोरे यांच्याकडे विलासराव देशमुख मंत्रीमंडळात महाराष्ट्र शासनामध्ये समाज कल्याण कॅबिनेट मंत्रीपदासोबत संसदीय कामकाज मंत्रीपदाची सुद्धा जबाबदारी होती.
1992 ते 1993 या कालावधीत ते मुंबईचे महापौर होते. पुढे ते 2014 ते 2021 या कालावधीसाठी महाराष्ट्र प्रदेश काँग्रेस कमिटीचे उपाध्यक्ष होते. 2020 पासून ते मुंबई प्रदेश काँग्रेस कमिटीचे प्रभारी देखील आहेत. 2021 मध्ये त्यांची महाराष्ट्र प्रदेश काँग्रेस कमिटीचे कार्याध्यक्ष म्हणून नियुक्ती झाली. चंद्रकांत हंडोरे हे आंबेडकरवादी आणि सामाजिक-राजकीय संघटना “भीम शक्ती”चे संस्थापक आणि अध्यक्ष आहेत.
4. मुकुल वासनिक (राज्यसभा खासदार, 2022 पासून)
मुकुल बाळकृष्ण वासनिक हे भारतीय राजकारणी आणि राजस्थान मधील राज्यसभा सदस्य आहेत. ते भारत सरकारमध्ये सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण मंत्री होते. महाराष्ट्राच्या बुलढाणा (3 वेळा) आणि रामटेक (1 वेळा) लोकसभा मतदारसंघांमध्ये ते 4 वेळा निवडून आले आहेत. ते भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस पक्षाचे सदस्य आहेत. ते अखिल भारतीय काँग्रेस कमिटीचे सरचिटणीसही आहेत. 2022 मध्ये वासनिक यांची ‘राजस्थान’ मधून राज्यसभेवर निवड झाली. त्यामुळे त्यांना महाराष्ट्रातील बौद्ध खासदार म्हणता येणार नाही.
1984 मध्ये, वासनिक हे 25 वर्षांचे सर्वात तरुण संसद सदस्य बनले होते. त्यांनी 8व्या लोकसभेत 1984-1989, 1991-1996 दरम्यान 10व्या लोकसभेत आणि 1998-1999 दरम्यान 12व्या लोकसभेत महाराष्ट्राच्या बुलढाण्याचे प्रतिनिधित्व केले होते. त्यानंतर 2009 ते 2014 पर्यंत त्यांनी महाराष्ट्राच्या रामटेक लोकसभा मतदारसंघाचे प्रतिनिधित्व केले. अशाप्रकारे दोन मतदारसंघातून चार वेळा लोकसभा खासदार झाले. या काळात त्यांनी अनेक विभागांचे मंत्री म्हणून काम केले. त्यांचे वडील देखील खासदार होते.
वासनिक यांची 1984-1986 दरम्यान नॅशनल स्टुडंट्स युनियन ऑफ इंडियाचे राष्ट्रीय अध्यक्ष म्हणून निवड झाली. पुढे वासनिक यांची 1988-1990 दरम्यान भारतीय युवक काँग्रेसचे अध्यक्ष म्हणून निवड झाली. जून 2022 मध्ये, वासनिक हे भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या नामांकनावर राजस्थानमधून राज्यसभेवर निवडून आले.
लोकसभेवर ते एकूण 17 वर्षे खासदार राहिलेले आहेत. राजस्थान मधून राज्यसभेवर ते 5 जुलै 2022 पासून खासदार असून 6 जुलै 2026 रोजी त्यांचे राज्यसभा सदस्यत्व संपेल.
महाराष्ट्रात बौद्धांना राजकीय प्रतिनिधित्व किती पाहिजे?
2011 च्या जनगणनेनुसार, महाराष्ट्रातील महार समाजाची लोकसंख्या 80,06,060 आहे, त्यांपैकी 49,43,821 बौद्ध महार, 30,54,158 हिंदू महार आणि उरलेले 8,081 शीख महार आहेत.
2011 च्या जनगणनेनुसार, महाराष्ट्रात बौद्ध (65.31 लाख किंवा 6%) आणि हिंदू महार (30.54 लाख किंवा 2.5%) यांची एकत्रित लोकसंख्या 95.85 लाखांपेक्षा जास्त आहे. हा आकडा राज्याच्या लोकसंख्येच्या 8.53 टक्के आहे. हिंदू महार म्हणून नोंद झालेले जवळजवळ 99% महार लोक सुद्धा स्वतः ला बौद्ध धर्मीय मानतात.
- महाराष्ट्र राज्यात, लोकसंख्येच्या 8.5 टक्के असलेल्या महारांसह बौद्ध समाजाचे सध्या संसदेत (दोन्ही सभागृहात) 4.5 टक्के प्रतिनिधित्व (3 खासदार) आहे. लोकसंख्येच्या प्रमाणानुसार, महाराष्ट्रात 6 खासदार हे बौद्ध समाजाचे असायला पाहिजे. म्हणजे बौद्धांना अर्धे (4.5 टक्के) राजकीय प्रतिनिधित्व मिळाले आहे.
- बौद्ध समाजासाठी लोकसभेच्या 4 आणि राज्यसभेत 2 जागा असायला पाहिजे. पण सध्या लोकसभेत 1 (2%) आणि राज्यसभेत 2 (8.5%) बौद्ध खासदार आहेत. म्हणजे बौद्धांना लोकसभेत फक्त 6.5 टक्के कमी प्रतिनिधित्व आहे तर राज्यसभेत पूर्ण राजकीय प्रतिनिधित्व मिळाले आहे.
- आजचा तुलनेत दुप्पट (6) बौद्ध खासदार झाले तर ते योग्य प्रतिनिधित्व राहील.
अनुसूचित जातींना राजकीय प्रतिनिधित्व किती पाहिजे?
2011 च्या जनगणनेनुसार, महाराष्ट्रातील 59 अनुसूचित जातींना (एससी) लोकसभेत किती वाटा किंवा प्रतिनिधित्व मिळायला हवे ते थोडक्यात पाहू. राज्याच्या लोकसंख्येच्या 12 टक्के असलेल्या एससी समाजाला लोकसभेच्या 6 जागा मिळाल्या पाहिजेत. सध्या त्यांना एक जागा कमी दिली जाते.
महाराष्ट्रात (48 पैकी) 5 लोकसभा मतदारसंघ हे अनुसूचित जातींसाठी (एससी) राखीव आहेत. 2019 च्या लोकसभा निवडणुकीतील एससी मतदारसंघातील विजयी खासदार आणि त्यांच्या जाती-धर्म खालीलप्रमाणे आहेत.
- लातूर लोकसभा मतदारसंघ – सुधाकर शृंगारे (37-महार – बौद्ध)
- सोलापूर लोकसभा मतदारसंघ – सिद्धेश्वर स्वामी (9-जंगम – हिंदू)
- अमरावती लोकसभा मतदारसंघ – नवनीत कौर राणा (11-मोची/शीख चमार – हिंदू/शीख)
- रामटेक लोकसभा मतदारसंघ – कृपाल तुमाने (11-चांभार – हिंदू)
- शिर्डी लोकसभा मतदारसंघ – सदाशिव लोखंडे (11-चांभार – हिंदू)
- दक्षिणमध्य मुंबई लोकसभा मतदारसंघ (खुला मतदारसंघ) – राहुल शेवाळे (11-चांभार – हिंदू)
अनुसूचित जातींसाठी राखीव असलेल्या 5 मतदारसंघांमध्ये 3 जागा या महार जातसमूहासाठी (बौद्धांसाठी) पाहिजे, ज्यांचा अनुसूचित जातीच्या लोकसंख्येत 60.3 टक्के वाटा आहे. 18.7% असणार्‍या मांग जातमूहाला एक जागा, आणि चांभारासह उर्वरित 57 जातसमूहांसाठी (21% लोकसंख्या) 1 जागा, असे विभाजन लोकसंख्येच्या प्रमाणात हवे. आज रोजी 5 एससी मतदार संघांव्यतिरिक्त इतर (43) कोणत्याही मतदारसंघात अनुसूचित जातीचा उमेदवार निवडून आलेला नाही.
2011 च्या जनगणनेनुसार, महाराष्ट्रातील अनुसूचित जातींमध्ये 10.7 टक्के प्रमाण असणाऱ्या चांभार जातसमूहाला (एससींसाठी राखीव असलेल्या) लोकसभेमध्ये 60% प्रतिनिधित्व मिळाले आहे. तर 60% महार जातसमूहाला केवळ 20 टक्के राजकीय प्रतिनिधित्व मिळाले आहे. अनुसूचित जातीच्या लोकसंख्येत 0.2% हिस्सा असणाऱ्या जंगम जातीला तब्बल 20 टक्के राजकीय प्रतिनिधित्व मिळाले आहे.
- महाराष्ट्रात बौद्ध समाजाला राजकीय प्रतिनिधित्व किती असायला हवे आणि किती आहे?
- भारतातील 30 सर्वात प्रसिद्ध बौद्ध व्यक्ती
- हे आहेत 40 मराठी बौद्ध कलाकार
- भारतातील बौद्ध अभिनेते आणि अभिनेत्रींची यादी
- महाराष्ट्रातील अनुसूचित जातींची यादी
- महाराष्ट्रातील अनुसूचित जातींची धर्मनिहाय लोकसंख्या
- बौद्ध, महार आणि दलित यांची लोकसंख्या
- सर्व आरक्षण रद्द केले तर काय होईल?
- महाराष्ट्रातील जातीनिहाय लोकसंख्या
- भारतातील बौद्ध लोकसंख्या 1 कोटी की 7 कोटी?
- बौद्ध आरक्षण – बौद्ध धर्म किस कैटेगरी में आता है?
- व्हॉट्सॲपवर धम्म भारत चॅनल फॉलो करा
धम्म भारतचे सर्व अपडेट्स मिळवण्यासाठी तुम्ही आम्हाला फेसबुक, व्हाट्सअप, टेलिग्राम, इन्स्टाग्राम, ट्विटर वर नक्की फॉलो आणि सबस्क्राइब करा. संपर्कासाठी आमचा ई-मेल.
‘धम्म भारत’ वर मराठी, हिंदी आणि इंग्रजीमध्ये लेख लिहिलेले आहेत:
मैत्रिणींनो व मित्रांनो, धम्म भारतच्या नवीन लेखांचे notifications मिळवण्यासाठी स्क्रीनच्या खालील बाजूस उजवीकडे दिसणाऱ्या लाल रंगातील bell icon ला क्लिक करा.
